Muzički limbo
Muzička kritika i napisi o muzici
Recenzija monografije Sto godina Beogradske filharmonije
Monografiju naslova Sto godina Beogradske filharmonije priredile su muzikološkinje magistar Asja Radonjić i master muzikologije Danica Maksimović, uz učešće stručnih konsultantkinja, doktorki muzikologije Sanele Nikolić i Biljane Leković. Kao istraživačka građa i izvori podataka, autorkama su poslužile postojeća literatura koja govori o istorijatu Beogradske filharmonije, arhivska građa i lična iskustva osoba koje su učestvovale u radu ove institucije. Takav metod govori o tome da su imale nameru da monografiju približe i širem čitalačkom krugu, što uopšte ne umanjuje njen naučni doprinos. Koncepcija kroz koju se hronološki i kroz nekoliko faza prati rad ove muzičke kuće, od njenog osnivanja 1923. pa zaključno sa 2023. godinom, zapravo je i najlogičniji izbor, jer upravo istoriografski pristup predstavlja osnovu za proučavanja tema koje bi se ticale različitih aspekata rada jedne muzičke institucije.
Pisana prijemčivim jezikom i uz mnoštvo podataka za koje je zaslužna saradnica za arhivsku građu, master muzikologije Marijana Dujović, monografija započinje prikazom prvih dana delovanja Beogradske filharmonije, pa se kao zvanični datum osnivanja uzima 13. jun 1923. godine kada je u sali Manježa održana osnivačka skuština. Bio je to period u kome je kao prvi umetnički direktor i administrativni rukovodilac orkestra Stevan Hristić, ostvario pionirske doprinose u prezentaciji simfonijske muzike koja spada u domen standardnog repertoara.
Kao „zlatno doba“ Beogradske filharmonije označen je period u kome je ulogu šefa-dirigenta šreuzeo Živojin Zdravković, koji je ansamblom rukovodio od 1961. do 1978. godine. Uz mnoštvo podataka o preko dvadeset turneja ostvarenih u tom periodu, izvode iz inostranih kritika, veliki broj fotografija koje o tome svedoče i uz navođenje najvećih svetskih izvođača koji su stali za dirigentski pult ili su kao solisti nastupili sa orkestrom, čitaoci mogu da shvate razmere svetskog renomea koji je u tim godinama orkestar Beogradske filharmonije imao.
Značajan segment monografije zauzima i period koji je od strane autorki sa pravom nazvan „drugo zlatno doba“, a tiče se najvećeg kvalitativnog preokreta koji je jedna srpska muzička institucija u 21. veku imala ‒ reč je o dolasku Ivana Tasovca na čelo direktora Beogradske filharmonije koji je to bio od 2001. do 2013. godine, da bi ovu funkciju nastavio posle završetka mandata Ministra kulture i informisanja Republike Srbije 2017. pa sve do njegove smrti 2021. godine. Uspešan i dinamičan period ne samo što je doveo do toga da je prosek godina u podmlađenom orkestru bio dvadeset i osam, već je to vreme u kome su gostovali mnogobrojni značajni svetski izvođači i dirigenti, među kojima je i Zubin Mehta. Zbog toga je i posebno poglavlje monografije upravo posvećeno saradnji sa ovim dirigentom.
Blistavi momenti Beogradske filharmonije od strane autorki predstavljene su objekivno, pa samim tim i naučno relevantno. Isto bi se moglo reći i za opisivanje godina u kojima je ova institucija bila u opadanju, što se naročito odnosi na period koji je nastupio posle odlaska Živojina Zdravkovića i ponajviše na devedesete godine XX veka u kojima je opet, aktivnost dirigenta Emila Tabakova bila ključna za održavanje kvaliteta ansambla. Kao kratkotrajne i uzbudljive epizode, mogle bi da se istaknu delovanja Lovre Matačića koji je orkestrom dirigovao pred izbijanje Drugog svetskog rata i Oskara Danona, koji je za dirigentskim pultom stajao neposredno posle rata.
Velika vrednost monografije predstavlja činjenica da tekst na srpskom jeziku istovremeno prati i izvrstan prevod na engleski koji je uradila doktorka muzikologije Ivana Medić. Poseban kavalitet čine kratki komentari naslovljeni sa Da li ste znali? kojih ima devedeset i šest. Oni ukazuju na neke činjenice i anegdote vezane za rad institucije, pa tako recimo, možemo da pročitamo „da je jedan gostujući dirigent, ledenog januarskog jutra, vraćajući se iz maratonskog provoda na novobeogradskom splavu, upao u Savu pokušavajući da pređe mostić od splava do kopna“: Na ovakav način, autorke ne samo što su monografiju učinile uzbudljivom za čitanje, već su kao istinite potvrđene i priče koje su se o orkestru prenosile usmenim putem. Tako recimo, sa sigurnošću možemo da kažemo da je kompozicija Posvećenje proleća Igora Stravinskog premijerno izvedena u Jugoslaviji i Sovjetskom Savezu pedeset godina od njenog nastanka, 1961. pod dirigentskom palicom Živojina Zdravkovića.
Na izuzetnu vrednost monografije ukazuju mnogobrojne fotografije na kojima se nalaze muzičari, dirigenti, plakati koncerata, arhivski snimci. Poseban segment predstavljaju i poglavlja posvećena novoj dvorani, a na jednom mestu mogu da se vide i spiskovi diskografskih izdanja, imena koja su bila na čelu orkestra, imena članova orkestra od 1940. do 2023. godine, hronološki su pobrojane porudžbine kompozicija, data je bibliografija kritika i prikaza koncerata, kao i naučnih radova u kojima se institucija spominje.
Monografija izdata povodom jubileja sto godina od osnivanja Beogradske filharmonije, na sveobuhvatan način ukazuje na sve bitne segmente rada jedne od najznačajnijih muzičkih kuća u Srbiji. Napisana je jasnim jezikom i na takav način da čitaoca brzo uvlači u uzbudljivu priču o trajanju jedne institucije, iako nije u pitanju književni tekst. S druge strane, sve činjenice iznesene su nepristrasno i uz stručne kritičke komentare koji jasno ukazuju na naučni diskurs. Delo autorki Asje Radonjić i Danice Maksimović ostavlja prostor za dalja navođenja i posebna ispitivanja kojima bi nauka o muzici mogla da se bavi, a tiču se, kako se u predgovoru navodi, „ključnih postignuća organizacione strukture, repertoarske i izvođačke standardizacije, decentralizacije u lokalnim okvirima, internacionalizacije, medijske distribucije muzike, marketinga i drugo“.
Osim što u svakom smislu monografija predstavlja vredno postignuće u domenu primenjene muzikologije, ovakvo izdanje trebalo bi da bude i ohrabrenje domaćim muzičkim institucijama da se pozabave sopstvenim istorijatima. Što se Beogradske filharmonije tiče to je učinjeno na reprezentativan način, onako kako je to uobičajeno bilo gde u svetu.
